vrijdag 5 juni 2015

Ik kom terug

Libris literatuurprijs 2015
Georgina Smeekes
Larissa de Ruijter
Jeroen Franssen
Senne van der Vliet
In Ik kom terug besluit een 98-jarige moeder na een lang leven van zwijgen en buitensluiten haar levensverhaal te vertellen aan haar zoon, een schrijver. Er is echter één voorwaarde: hij moet haar een zachte dood bezorgen.

Een fatsoenlijk literair werk dat voor de Libris prijs genomineerd wordt, dient een consistente doch originele en verassende stijl te hebben. Bij Ik kom terug is dit zeker het geval. De stijl van Van Dis in deze roman is prachtig. Hij schrijft altijd al poëtisch, zijn beeldspraken zijn fantasierijk. De verhouding tot zijn moeder komt in deze roman soms heel vertederend over, dan weer hard en cynisch, alsof hij zijn ware gevoelens wil verbergen achter een masker van zwarte humor.

Als je Ik kom terug als roman, zoals het wordt verkocht, beoordeeld, valt er aardig wat op aan te merken. Het perspectief is eenzijdig. Ook is het boek erg sentimenteel en de meerdere anekdotes lijken een cliché.

Als je het boek echter als (auto)biografie beschouwt, vallen deze bezwaren weg en worden het juist de krachten van het boek. Lees je vanuit dit opzicht, zullen de sentimentele delen en de clichés je ontroeren. Het wordt zo duidelijk dat Van Dis in Ik kom terug, op zijn eigen manier, probeert zijn moeder beter te leren kennen en te begrijpen.





Een ander element die Ik kom terug verder zo interessant maakt voor de lezer en maakt dat het de welverdiende winnaar van de Libris literatuurprijs zou moeten zijn, is het feit dat alle personages aanvoelen als echte mensen. Van Dis heeft alle personages een complex karakter gegeven, waardoor ze net zo onvoorspelbaar, verassend en imperfect zijn als mensen in de echte wereld. Dit zorgt ervoor dat je je goed kunt identificeren met de personages. Een voorbeeld van zo’n personage is de moeder, al nadert de dood, alsnog vertelt ze haar zoon niet de gehele waarheid.

Uit het bovenstaande is op te maken dat wij vinden dat Ik kom terug de winnaar van de Libris literatuurprijs moet zijn. De nominatie van V5C ging echter uit naar het boek Godin van Gustave Peek. Gelukkig, is de jury het met ons oordeel eens en is de officiële winnaar Ik kom terug van Adriaan van Dis geworden. Een link naar het persbericht, waarin het juryrapport te lezen is, is te vinden via de link: http://www.librisliteratuurprijs.nl/2015/juryrapport-winnaar
Ook is de uitreiking van de Libris literatuurprijs te zien via de link:

Wij vinden, net zoals in het juryrapport is vermeld, dat Ik kom terug je vasthoudt als lezer door de ‘menselijke complexiteit die Van Dis zijn personages heeft meegegeven’ en dat ‘Ik kom terug boeit vanaf de eerste bladzijden en laat je als lezer nadien niet meer los’. Wij konden het ook vinden in de uitspraak: ‘Ik kom terug is een roman die emotioneel is zonder pathetisch te worden, intellectueel, maar niet belerend’. Ik kom terug is de terechte winnaar van de Libris literatuurprijs 2015.

Een aantal goede recensies zijn via onderstaande links te vinden:



dinsdag 2 juni 2015

De Elementen

De Elementen

De elementen is een psychologische roman geschreven door Harry Mulisch (http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/20ste/auteurs/lg20033.html) in 1988 en gaat over een man die op vakantie in aanraking met de 4 elementen komt: aarde, water, lucht en vuur (http://nl.wikipedia.org/wiki/De_elementen) . Waarschijnlijk mede doordat Mulisch’ oeuvre bijzonder groot is en er veel bekendere werken van hem zijn (zoals o.a. De aanslag, Twee vrouwen en De ontdekking van de hemel) is er, mijns inziens ten onrechte, geen kwalitatief hoogwaardige recensie van De elementen te vinden.(Dit artikel (http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/schrijver/mulisch-harry) van de NRC komt dan nog het dichtst in de buurt).

Overkoepelende thema’s in De elementen zijn naar mijn inzicht eenzaamheid en het bestaan. De hoofdpersoon is op vakantie met een familie waar niemand een connectie met elkaar heeft en denkt veel na over het leven tot hij op de laatste paar bladzijden het antwoord vind in de 4 elementen die met elkaar samen vallen.

Voor dit blog heb ik enkele gedichten uitgezocht die ik goed vind passen bij het verhaal en zijn thema(‘s).

Als water ben ik uitgestort
Dom water. Beukt en striemt de
pijlers van de brug die zwijgend
schrap staat tegen overgave. Eeuw
na eeuw is wat hij weet het binden
van twee oevers. Waakzaam, moe.

Weer ga ik door de oude stad, altijd
naar de rivier. Midscheeps posteer ik mij
in machteloze aandacht, blote hand
op steen. Ik brul met doorgesneden keel,
zonder geluid, van woede en verlies:

Al wat wij weten, hoe wij zijn, verdwijnt
als wind over het land. Herinnering
die even spartelt in het water en
verloren gaat. Grijsbruine golven die
hun naam niet zijn. De kamparts Tijd.

Rivier, stroom achterwaarts. Steen,
wordt weer vuur. Lucht om mij heen,
wordt lichaam dat mij draagt en
troost. Geheugen, val uiteen.

Anna Enquist,
Soldatenliederen,
Arbeiderspers 1991

Dit gedicht van Anna Enquist misschien niet helemaal bij het thema eenzaamheid maar wel bij het bestaan en bij het boek als geheel. In mijn ogen gaat dit gedicht namelijk over de tijd en het leven dat te snel gaat. Verder komen alle vier de elementen aan bod en de titel kan letterlijk worden verbonden aan de passage in het boek waar de hoofdpersoon met water en al uit het blusvliegtuig wordt gestort.

Eenzaamheid
De lucht is zo lila en lauw 
om de rose bloemen bij de molen. 
Het water ernaast stapt grauw 
geruist in de schoepen met vloeiende zolen. 
Het is er om in 't grijs gereed te staan 
en maar in en uit de kamers te gaan.
Pierre Kemp
uit: Pierre Kemp,
Een bloemlezing uit zijn kleine liederen,
G.A. van Oorschot, Amsterdam, 2de druk 1984 
De ontdekking 
Een man ontdekte de zin van het bestaan, 
holde naar buiten, 
klampte iedereen aan, zei: "luister! 
Het is heel anders dan u denkt!" 
en over zijn woorden struikelend 
legde hij het uit 
aan iedereen 
en iedereen was stomverbaasd- 
is dat dus de zin van het bestaan... 
ach, hoe is het mogelijk... 
schudde zijn hoofd, 
sloeg vlammen van zich af, 
sprong in sloten, rivieren, riep om hulp 
of liep peinzend weg. 

Toon Tellegen,
Uit: Een dansschool
Querido Amsterdam 1992


Ook dit gedicht van Toon Tellegen past naar mening bij het boek omdat, net als in het boek, ontdekt heeft hoe het leven in elkaar zit. Ook vertellen beide Harry Mulisch en Toon Tellegen niet (duidelijk) wat deze waarheid dan precies inhoudt  Daarnaast komen de 2 elementen water en vuur in het gedicht voor.

 Een uitzicht op de eeuwigheid 

Ieder staat aan de kant van iets groots: 
de rand van het leven en des doods. 
Wij staren onze toekomst in 
en zien geen eind en geen begin, 

een uitzicht dat geen inzicht geeft, 
een leven waar niets buiten leeft 
binnen de korte warme poos 
van onbewust naar bewusteloos. 

Hoe vinden wij, het lijf ten spijt, 
tijd voor een geloof in eeuwigheid? 
Niets is immers voor altoos? 
En bloemen, vlinders, aarde dan, 
waarom genieten wij daarvan? 
Wij raken immers alles kwijt? 

Maar het vervallen van de roos, 
het rode zwellen van de vrucht 
dat niemand nog begrijpen kan 
onder de dodeloze tijd 
die elk jaar weer de dood herhaalt 
en dan de zon die stijgt en daalt, 
en altijd weer dat overdoen en 
wederkeren der seizoenen... 
wordt hier een les gerepeteerd? 
Doen wij dus alles nog verkeerd? 

En aldoor weer gedichten schrijven 
om na mijn dood nog wat te blijven, 
zoals onvruchtbaaar rozenzaad 
gelooft dat het eeuwig voortbestaat? 
Dat kan geen wiijsheid wezen, want 
zoiets doet elke bloeise plant. 

Leo Vroman 
Uit De gebeurtenis en andere gedichten 
(Querido, 2001)

Als laatste vind ik dit gedicht van Leo Vroman goed bij de elementen passen. Het gedicht stelt namelijk ook vragen over het leven en vooral de eeuwigheid, of dat eigenlijk wel iets is. De hoofdpersoon heeft hier vooral aan het eind van het boek ook mee te maken. Zo is de laatste regel van het deel Vuur: “Het vuur, de lucht, het water, de aarde, alles valt nu samen in dit moment, dat niet meer tot de tijd behoort maar tot de eeuwigheid…”


 Ook heb ik zelf getracht een sonnet te schrijven over De elementen. Het rijmschema is als volgt:
abba-abba voor het octaaf en cdc-dcd voor het daaropvolgende sextet.


Het geheel
En met de wind dringt door dat ik het weet
Bouwstenen onzer Moeder aarde
Alles op z’n plaats, alles een waarde
Samen één gedachte die door mijn hoofd heen sneed

Met woorden als messen, als vlammen zo heet
Dit denkbeeld verbonden door tunnels waar de
Rivieren de gangen vullen en klaarden
Het is het leven dat door je handen gleed

Maar is dit dan het echte hoogtepunt
De eeuwigheid begrijpen maar er niet meer wezen
Het geheel bevatten maar geen lichaam gegund

Onvoorstelbaar dat men dit niet kan vrezen
De keuze was daar, opnieuw of zo door gekund
Ik kies voor onwetend, sta op, ben herrezen