De Elementen

De Elementen

De elementen is een psychologische roman geschreven door Harry Mulisch (http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/20ste/auteurs/lg20033.html) in 1988 en gaat over een man die op vakantie in aanraking met de 4 elementen komt: aarde, water, lucht en vuur (http://nl.wikipedia.org/wiki/De_elementen) . Waarschijnlijk mede doordat Mulisch’ oeuvre bijzonder groot is en er veel bekendere werken van hem zijn (zoals o.a. De aanslag, Twee vrouwen en De ontdekking van de hemel) is er, mijns inziens ten onrechte, geen kwalitatief hoogwaardige recensie van De elementen te vinden.(Dit artikel (http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/schrijver/mulisch-harry) van de NRC komt dan nog het dichtst in de buurt).

Overkoepelende thema’s in De elementen zijn naar mijn inzicht eenzaamheid en het bestaan. De hoofdpersoon is op vakantie met een familie waar niemand een connectie met elkaar heeft en denkt veel na over het leven tot hij op de laatste paar bladzijden het antwoord vind in de 4 elementen die met elkaar samen vallen.

Voor dit blog heb ik enkele gedichten uitgezocht die ik goed vind passen bij het verhaal en zijn thema(‘s).

Als water ben ik uitgestort

Dom water. Beukt en striemt de
pijlers van de brug die zwijgend
schrap staat tegen overgave. Eeuw
na eeuw is wat hij weet het binden
van twee oevers. Waakzaam, moe.

Weer ga ik door de oude stad, altijd
naar de rivier. Midscheeps posteer ik mij
in machteloze aandacht, blote hand
op steen. Ik brul met doorgesneden keel,
zonder geluid, van woede en verlies:

Al wat wij weten, hoe wij zijn, verdwijnt
als wind over het land. Herinnering
die even spartelt in het water en
verloren gaat. Grijsbruine golven die
hun naam niet zijn. De kamparts Tijd.

Rivier, stroom achterwaarts. Steen,
wordt weer vuur. Lucht om mij heen,
wordt lichaam dat mij draagt en
troost. Geheugen, val uiteen.

Anna Enquist,

Soldatenliederen,

Arbeiderspers 1991

Dit gedicht van Anna Enquist misschien niet helemaal bij het thema eenzaamheid maar wel bij het bestaan en bij het boek als geheel. In mijn ogen gaat dit gedicht namelijk over de tijd en het leven dat te snel gaat. Verder komen alle vier de elementen aan bod en de titel kan letterlijk worden verbonden aan de passage in het boek waar de hoofdpersoon met water en al uit het blusvliegtuig wordt gestort.

Eenzaamheid

De lucht is zo lila en lauw 
om de rose bloemen bij de molen. 
Het water ernaast stapt grauw 
geruist in de schoepen met vloeiende zolen. 
Het is er om in 't grijs gereed te staan 
en maar in en uit de kamers te gaan.

Pierre Kemp
uit: Pierre Kemp,
Een bloemlezing uit zijn kleine liederen,
G.A. van Oorschot, Amsterdam, 2de druk 1984 

De ontdekking 

Een man ontdekte de zin van het bestaan, 
holde naar buiten, 
klampte iedereen aan, zei: "luister! 
Het is heel anders dan u denkt!" 
en over zijn woorden struikelend 
legde hij het uit 
aan iedereen 
en iedereen was stomverbaasd- 
is dat dus de zin van het bestaan... 
ach, hoe is het mogelijk... 
schudde zijn hoofd, 
sloeg vlammen van zich af, 
sprong in sloten, rivieren, riep om hulp 
of liep peinzend weg. 

Toon Tellegen,
Uit: Een dansschool
Querido Amsterdam 1992

Ook dit gedicht van Toon Tellegen past naar mening bij het boek omdat, net als in het boek, ontdekt heeft hoe het leven in elkaar zit. Ook vertellen beide Harry Mulisch en Toon Tellegen niet (duidelijk) wat deze waarheid dan precies inhoudt  Daarnaast komen de 2 elementen water en vuur in het gedicht voor.

 Een uitzicht op de eeuwigheid 

Ieder staat aan de kant van iets groots: 
de rand van het leven en des doods. 
Wij staren onze toekomst in 
en zien geen eind en geen begin, 

een uitzicht dat geen inzicht geeft, 
een leven waar niets buiten leeft 
binnen de korte warme poos 
van onbewust naar bewusteloos. 

Hoe vinden wij, het lijf ten spijt, 
tijd voor een geloof in eeuwigheid? 
Niets is immers voor altoos? 
En bloemen, vlinders, aarde dan, 
waarom genieten wij daarvan? 
Wij raken immers alles kwijt? 

Maar het vervallen van de roos, 
het rode zwellen van de vrucht 
dat niemand nog begrijpen kan 
onder de dodeloze tijd 
die elk jaar weer de dood herhaalt 
en dan de zon die stijgt en daalt, 
en altijd weer dat overdoen en 
wederkeren der seizoenen... 
wordt hier een les gerepeteerd? 
Doen wij dus alles nog verkeerd? 

En aldoor weer gedichten schrijven 
om na mijn dood nog wat te blijven, 
zoals onvruchtbaaar rozenzaad 
gelooft dat het eeuwig voortbestaat? 
Dat kan geen wiijsheid wezen, want 
zoiets doet elke bloeise plant. 

Leo Vroman 
Uit De gebeurtenis en andere gedichten 
(Querido, 2001)

Als laatste vind ik dit gedicht van Leo Vroman goed bij de elementen passen. Het gedicht stelt namelijk ook vragen over het leven en vooral de eeuwigheid, of dat eigenlijk wel iets is. De hoofdpersoon heeft hier vooral aan het eind van het boek ook mee te maken. Zo is de laatste regel van het deel Vuur: “Het vuur, de lucht, het water, de aarde, alles valt nu samen in dit moment, dat niet meer tot de tijd behoort maar tot de eeuwigheid…”

 Ook heb ik zelf getracht een sonnet te schrijven over De elementen. Het rijmschema is als volgt:

abba-abba voor het octaaf en cdc-dcd voor het daaropvolgende sextet.

Het geheel

En met de wind dringt door dat ik het weet

Bouwstenen onzer Moeder aarde

Alles op z’n plaats, alles een waarde

Samen één gedachte die door mijn hoofd heen sneed

Met woorden als messen, als vlammen zo heet

Dit denkbeeld verbonden door tunnels waar de

Rivieren de gangen vullen en klaarden

Het is het leven dat door je handen gleed

Maar is dit dan het echte hoogtepunt

De eeuwigheid begrijpen maar er niet meer wezen

Het geheel bevatten maar geen lichaam gegund

Onvoorstelbaar dat men dit niet kan vrezen

De keuze was daar, opnieuw of zo door gekund

Ik kies voor onwetend, sta op, ben herrezen